Maliny i jeżyny zaliczane są do bardzo bogatego w gatunki rodzaju Rubus, należącego do rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), rzędu różowych (Rosales). Rodzaj ten dzielony jest przez systematyków na kilka podrodzajów. Na przykład Focke podaje 5 podrodzajów. Do pierwszego zaliczamy maliny gwiazdkowe (Dalibardastrum), do drugiego – maliny miękkie (Malachobatus), do trzeciego – maliny ozdobne (Anoplobatus), do czwartego – maliny właściwe (Idaeobatus) i do piątek – jeżyny (Eubatus).
Charakterystyka gatunów i odmian malin
Z wymienionych podrodzajów w sadownictwie mają znaczenie tylko dwa: Idaeobatus i Eubatus. Obydwa podrodzaje obejmują ok 400 gatunków występujących od dalekiej północy aż do strefy tropikalnej półkuli północnej. Niektóre gatunki występują nawet na półkuli południowej. Większość ma owoce jadalne. W Polsce rośnie ponad 40 gatunków z rodzaju Rubus.
Gatunki z podrodzajów Idaeobatus i Eubatus tracą na zimę liście, tylko nieliczne są zimozielone. Pędy żyją przez 2 lata. W pierwszym roku wyrastają z szyjki korzeniowej lub z pączków przybyszowych na korzeniach, a w drugim roku wydają boczne pędy owoconośne i po dojrzeniu owoców obumierają. Pędy są u jednych gatunków proste, u innych silnie łukowato odgięte, a nawet płożące się. Pędy mogą być nagie lub pokryte licznymi szczecinkami albo kolcami. Liście są najczęściej złożone, zbudowane z kilku listków z przylistkiem. Czasem występują liście pojedyncze. Kwiaty są obupłciowe, zebrane w grona, baldachogrona lub wiechy. Płatki korony drobne, białe, owalne lub zaokrąglone. Słupki liczne, osadzone na wypukłym dnie kwiatowym, pręciki bardzo liczne.
Owoc zbiorowy powstały ze zrośnięcia się wielu drobnych, nerkowatych pestkowców. U gatunków należących do podrodzaju Idaeobatus pestkowce najpierw są mocno zrośnięte z dnem kwiatowym, lecz po osiągnięciu pełnej dojrzałości łatwo oddzielają się od niego. Dojrzałe owoce są czerwone w różnych odcieniach lub żółtawe aż do białawych. Gatunki należące do podrodzaju Eubatus mają owoce mocno zrośnięte z dnem kwiatowym, od którego nie oddzielają się nawet po całkowitym dojrzeniu. Dojrzałe owoce są na ogół ciemnowiśniowe.
Uprawiane u nas odmiany malin pochodzą od trzech gatunków: maliny właściwej (Rubus idaeus), maliny omszonej (Rubus strigosus) i rzadko u nas występującej w uprawie maliny czarnej (Rubus occidentalis).
Malina właściwa (Rubus idaues)
Rośnie dziko w całej Europie oraz w Azji Zachodniej i Północnej. Jest to krzew wysokości do 2 m. Pędy liczne, proste lub w górnej części lekko łukowato wygięte. Barwa pędów jednorocznych jest żółtawobrunatna do brunatnobrązowej. Kolce na pędach są liczne, drobne delikatne, z czerwonawym zabarwieniem. Występują również na ogonkach liściowych i szypułkach. Liście jasnozielone, o zmiennej liczbie listków, najczęściej 5-listkowe, chociaż bywają 3- lub 7-listkowe. Liście na pędach owocujących składają się najczęściej z 3 listków. Listek środkowy jest zawsze największy i ostro zakończony. Listki siedzące, płaskie, słabo karbowane, z wierzchu lekko błyszczące, od spodu pokryte bardzo silnym białawym kutnerem. Blaszki liściowe mają brzegi nierówno, ostro piłkowane i podwinięte, często lekko skręcone.
Kwiaty liczne, drobne, zebrane w nieregularne baldachogrona. Działki kielicha wąskie, długie, ostro zakończone, odgięte, barwy szarowozielonej, dłuższe od płatków korony. Płatki korony białe, wąskie. Słupki i pręciki bardzo liczne. Kwitnienie na początku czerwca.
Owoce są pułkuliste, kuliste, a nawet stożkowate, złożone z dużej liczby pestkowców, barwy czerwonej lub żółtawej. Dojrzewają pod koniec czerwca lub w lipcu. Łatwo oddzielają się od dna kwiatowego. Rozmnaża się z nasion lub odrostów.
Malina omszona (Rubus strigosus)
Rośnie dziko w Ameryce Północnej, sięgając dalej na północy niż malina właściwa. Gatunek bardzo podobny do maliny właściwej. Krzewy rosną silniej i osiągają wysokość ponad 2 m. Pędy jednoroczne barwy czerwonawej, z wyraźnym sinawym nalotem. Kolce na pędach proste, cienkie, w dolnej części pędów – w postaci drobnych szczecinek, występują również na ogonkach liściowych i szypułkach. Liście intensywnie zielone, najczęściej 5-listkowe, bywają i 3-listkowe. Na pędach owocujących najczęściej 3-listkowe. Listek środkowy duży, jajowaty, ostro zakończony. Listki prawie siedzące, niesymetryczne, węższe niż u maliny właściwej, płaskie, słabo karbowane, od spodu pokryte białawym kutnerem. Blaszki liściowe o brzegach ostro, grubo piłkowanych.
Kwiaty nieliczne, drobne, zebrane w małe kwiatostany lub osadzone pojedynczo. Działki kielicha krótkie, silnie omszone i lekko odgięte. Płatki korony białe, nieco większe od działek. Kwitnie pod koniec maja.
Owoce drobne, kuliste, rzadziej wydłużone, jasno czerwone, czasem białawe. Dojrzałe łatwo oddzielają się od dna kwiatowego. Okres dojrzewania krótszy niż maliny właściwej. Rozmnaża się z nasion i odrostów korzeniowych, których wytwarza bardzo dużo.
Malina czarna, czyli malina zachodnia albo jeżynowata (Rubus occidentalis)
Występuje tylko Ameryce Północnej. Krzew rośnie bardzo silnie. Pokrojem bardziej przypomina jeżynę. Pędy grube, długości ponad 3 m, tak silnie łukowato wygięte, że ich wierzchołki płożą się po ziemi. Pędy jednoroczne barwy czerwonobrązowej, często nawet karminowej, z silnym fioletowym nalotem. Kolce na pędach duże, proste lub zgięte. Występują również na ogonkach liściowych i szypułkach. Liście ciemnozielone, najczęściej 3-listkowe zarówno na pędach jednorocznych, jak i owocujących. Listek środkowy duży, szeroki, ostro zakończony. Listki prawie siedzące, podwójnie ząbkowane, z wierzchu nagie, od spodu pokryte białym kutnerem.
Kwiaty liczne, drobne, kuliste, często spłaszczone, nie tak soczyste jak u innych gatunków. Pestkowce silnie ze sobą zrośnięte. Owoce dojrzałe łatwo oddzielają się od dna kwiatowego. Okres dojrzewania owoców jest bardzo krótki. Rozmnaża się przez nasion oraz wegetatywnie przez ukorzenianie wierzchołków pędów leżących na ziemi. Odrostów korzeniowych nie tworzy.
Malina purpurowa (Rubus neglectus)
Mieszaniec otrzymany ze skrzyżowania maliny czarnej z właściwą. Krzew rośnie bardzo silnie. Nie wytwarza odrostów korzeniowych i rozmnaża się wegetatywnie tak jak malina czarna. Odmiany maliny purpurowej mają owoce średniej wielkości i duże, bardzo delikatne, soczyste, ale nie tak aromatyczne jak u maliny właściwej, i są mniej smaczne.
Malina żółtoowocowa (Rubus xanthocarpus)
Pochodzi z zachodnich Chin. Owocuje na pędach jednorocznych osiągających wysokość do 0,5 m. Owoce duże, żółte, dość smaczne. Można ja spotkać w uprawie amatorskiej.
