Najczęściej występujące w Polsce choroby wirusowe i szkodniki malin wywołujące krzaczastą karłowatość maliny, mozaikę maliny i chlorozę nerwów maliny.
Choroby wirusowe i mykoplazmatyczne
Maliny atakowane są przez wirusy, z których jedne wywołują wyraźne objawy chorobowe, a inne mogą znajdować się w roślinie nie zmieniając jej wyglądu. Dotychczas znanych jest kilkanaście wirusów, które porażają maliny. Bardzo często kilka różnych wirusów występuje jednocześnie. Większość wirusów przenoszą mszyce i skoczki, a nie narzędzia stosowane przy uprawie i pielęgnowaniu rośliny.
Żółtaczka nerwów liści maliny
Jest to jedna z pospolicie występujących chorób wirusowych w Polsce. Objawy chorobowe polegają na żółknięciu lub chlorozie nerwów liści. Porażone rośliny rosną słabiej, a liście są wyraźnie zniekształcone i niedorozwinięte. Wirus ten przenoszony jest przez mszyce.
Mozaika maliny
Podobnie jak żółtaczka nerwów liści, należy do pospolicie występujących chorób wirusowych w Polsce. Wywołuje je kompleks takich wirusów, jak wirus cętkowanej plamistości i wirus żółtaczki nerwów. Obydwa wirusy przenoszone są przez mszyce. Objawy chorobowe widoczne są na liściach w postaci żółtych i chlorotycznych plam, ostro odcinających się od zielonej, zdrowej części liścia. Skupiają się one wzdłuż głównych nerwów liści. Brzegi porażonych liści są zazwyczaj podwinięte, a wzrost roślin wyraźne zahamowany.
Żółta plamistość liści maliny
Jest to jedna z najpospolitszych chorób wirusowych malin. W Polsce występuje dość powszechnie. Objawy chorobowe widoczne są na liściach w postaci żółtych lub chlorotycznych plan, różnej wielkości i kształtu. Żółkną całe liście lub poszczególne listki. Wskutek tej choroby następuje niedorozwój rośliny, blaszka liściowa zniekształca się, a wzrost zostaje zahamowany. Czasem widoczne jest skrócenie międzywięźli, łatwe łamanie się wierzchołków, a nawet ich zasychanie. Występuja ona na wielu odmianach, z których Latham jest bezobjawowym nosicielem tego wirusa, który jest przenoszony przez mszyce.
Chloroza nerwów liści maliny
Wirus powodujący tę chorobę występuje pospolicie na terenie całego kraju. W wypadku ostrej chlorozy porażone rośliny mają chlorotyczne nerwy i przyległe do nich komórki, toteż mogą się tworzyć nieregularne żółte plamy. Liście są silnie zniekształcone, a niektóre listki niedorozwinięte. Wzrost roślin jest zahamowany. Wirus przenoszony jest przez mszycę malinową, przy czym największą zdolność przenoszenia mają jej larwy, a nie osobniki uskrzydlone.
Kędzierzawka maliny
Wirus powodujący kędzierzawkę maliny występuje w Polsce rzadko. Rośliny wykazują objawy dopiero w rok po zakażeniu. Wtedy blaszka liściowa marszczy się i zwija. Liście przybierają biało-żółte zabarwienie. Z pączków na pędach dwuletnich wyrastają najczęściej po dwa owocujące pędy lub nawet więcej. Pędy te są krótkie, a owoce twarde, nie nadające się do spożycia ani na przetwory. Nowe pędy pojawiające się wiosną mają wyraźnie zahamowany wzrost. Przy ostrych objawach tej choroby rośliny giną zimą. Wirus przenoszony jest przez 2 gatunki mszyc występujących na malinach, z których jeden spotykany jest tylko na terenach Ameryki.
Karłowatość maliny
Choroba ta uważana dawniej za wirozę powodowana jest przez mykoplazmę, występuje pospolicie na malinach w zachodniej części kraju. Porażone rośliny są znacznie opóźnione we wzroście, mają zredukowane owocujące pędy boczne. Kwiaty w kwiatostanach są nieliczne i zniekształcone. Rośliny powoli karłowacieją wytwarzając dużo cienkich pędów, skupionych koło siebie. Objawy tej choroby występują również na korzeniach. Porażone korzenie wytwarzają dużo odrostów, które najczęściej nie ukazują się nad powierzchnią gleby. Patogen przenoszony jest przez skoczki.
Zwalczanie chorób wirusowych malin
W krajach o wysokim poziomie uprawy malin, kupuje się tylko najlepszy materiał szkółkarski do zakładania plantacji malin. Zaleca się również prowadzenie selekcji negatywnej, która polega na usuwaniu roślin wykazujących wzrost nietypowy dla danej odmiany. Bardzo ważne jest systematyczne zwalczanie owadów przenoszących wirusy.
Choroby grzybowe malin
Zamieranie pędów malin
Choroba ta występuje powszechnie we wszystkich rejonach uprawy malin, wyrządza ogromne szkody, niszczy corocznie wiele plantacji i znacznie zmniejsza plony. Źródłem zakażenia pędów malin przez grzyb są otocznie, które powstają w końcu lata poprzedniego roku, lecz dojrzewają wiosną na pędach dwuletnich. Wysiew zarodników workowych następuje po zwilżeniu kory w czasie opadów i trwa od kwietnia do czerwca. W czasie lata grzyb rozprzestrzenia się za pomocą zarodników konidialnych. Zarodniki zakażają nowo wyrastające pędy najczęściej u nasady liści. Mogą zakażać pędy zarówno w miejscu zranienia, jak i pędy uszkodzone.
Deszczowa pogoda i zagęszczenie roślin sprzyjają masowemu rozprzestrzenianiu się choroby. W czerwcu na liściach wzdłuż nerwu głównego pojawiają się fioletowo-brunatne plamy. Podobne plamy tworzą się również na pędach, wokół pąków i u nasady liści. Plamy te później powiększają się i brunatnieją, głównie w dolnej części pędów, co powoduje pęknięcia na powierzchni kory prowadzące do jej obumierania i łuszczenia się. Porażone pędy giną zimą lub wiosną następnego roku.
Zwalczanie:
Ochrona malin przed zamieraniem pędów jest bardzo trudna i wymaga kompleksowego stosowania metod chemicznych i agrotechnicznych.
– Metody agrotechniczne polegają na usunięciu porażonych i obumarłych pędów. Plantację należy przerzedzić i najlepiej prowadzić przy drutach, co stwarza warunki dobrego przewietrzania roślin i możliwość dokładnego opryskiwania.
– Chemiczna metoda polega na zapobiegawczym opryskiwaniu pędów malin (szczególnie dolnej części). Opryskiwanie należy rozpocząć wiosną, gdy młode pędy osiągną długość 15 cm i powtarzać co 10-14 dni. Na plantacjach silnie porażonych przez grzyb należy rozpocząć zwalczanie przed pękaniem pąków. W ciągu sezonu należy wykonać minimum 6 oprysków.
Szara pleśń malin
Choroba ta wywołana jest przez pasożytujący na pędach i kwiatach oraz owocach. Porażone pędy malin przybierają odcień szary, a następnie brunatny. Często na korze, porażonych pędów występują czarne tarczki – sklerocja grzyba. Porażone kwiaty brązowieją i zasychają. Na powierzchni owoców rozwija się szary, pylący nalot. Źródłem wiosennego zakażenia jest grzybnia, która rozwija się na martwych częściach roślin, a w lecie – zarodniki konidialne. W latach wilgotnych choroba rozwija się szczególnie silnie powodując duże straty.
Zwalczanie:
Analogicznie jak w przypadku zamierania pędów malin.
Antraknoza maliny
Choroba ta w ostatnich latach pojawia się coraz częściej na plantacjach. Szczególnie duże straty powoduje na plantacjach zagęszczonych i zachwaszczonych., gdzie po deszczu rośliny pozostają długo mokre. Może ona występować na wszystkich nadziemnych częściach malin. Najwrażliwsze są młode niezdrewniałe pędy. Wiosną po wyrośnięciu pędów pojawiają się na nich maleńkie, najpierw okrągłe, a później lekko wydłużone, białawoszarawe plamki otoczone purpurową obwódką. Środkowa część plamek po pewnym czasie staje się lekko wgłębiona i pojawiają się spękania.
Infekcja pędów rozpoczyna się wiosną, lecz może zachodzić również w drugiej połowie lata podczas deszczowej pogody. Oprócz pędów choroba opanowuje również liście, szypułki owoców, działki kielichów, a często i owoce, które są twarde i nieregularne. W okresie deszczowym pojawia się na nich biały nalot z odcieniem fioletowym. Liście opanowane przez antraknozę są pokryte licznymi plamkami, następnie brunatnieją i opadają. Pędy porażone antraknozą są mniej wytrzymałe na mrozy.
Zwalczanie:
Program ochrony malin przed zamieraniem pędów obejmuje stosowanie Krezotolu sodu oraz Nitrosanu.
Biała plamistość liści maliny
Choroba ta występuje na liściach w postaci okrągłych, początkowo jasnobrunatnych plamek, które później wyraźnie bieleją. Objawy chorobowe mogą być widoczne na ogonkach liściowych i na pędach. W warunkach sprzyjających rozwojowi tej choroby może dojść do masowego opadania liści
Zwalczanie:
Tak jak chorób opisanych wyżęj.
Rdza maliny
Choroba występuje na dolnej stronie liści w postaci brunatnych plamek. Porażone liście zamierają i przedwcześnie opadają.
Zwalczanie:
Tak jak w przypadku chorób uprzednio opisanych.
Szkodniki malin
Na malinach występuje wiele szkodników, które powodują obniżenie plonu owoców. W niektórych latach, np. przędziorek chmielowiec, powoduje znaczne straty na plantacjach malin. Długi okres kwitnienia i zbioru owoców utrudnia zwalczanie szkodników, ponieważ nie można w tym czasie stosować środków owadobójczych, aby nie zatruć pszczół, a ponadto trzeba przestrzegać okresów karencji.
Kistnik malinowiec
Larwy powodują „robaczywienie” owoców malin. Robaczywe owoce tracą wartość handlową. Zimujące w glebie chrząszcze, wiosną opuszczają kryjówki i żerują na rozwijających się liściach malin, wciśnięte między nie rozchylone liście na wierzchołku pędu. Po ukazaniu się pąków kwiatowych, chrząszcze masowo przechodzą na nie, wygryzają w pąkach dziury i wyjadają pręciki, słupki i dno kwiatowe.
Składanie jaj rozpoczyna się w okresie kwitnienia malin. Jedna samica składa około 60 jaj między pręcikami i słupkami. Wylęgła larwa wyżera zarówno dno kwiatowe, jak i owocniki. W każdym robaczywym owocu najczęściej znajduje się jedna larwa. Dorosłe larwy opuszczają dojrzewające owoce i w glebie tworzą tzw kolebkę, w które przepoczwarczają się. W kolebce tej zimują chrząszcze.
Zwalczanie:
Pierwszy zabieg należy przeprowadzić na 10-14 dni przed początkiem kwitnienia, a drugi tuż przed kwitnieniem. Jeśli w ubiegłbym roku porażenie było małe, pierwszy zabieg można pominąć.
Kwieciak malinowiec
Chrząszcze zimują w resztkach roślin i ściółce. Wczesną wiosną wychodzą z ukrycia i w okresie rozwijania się pąków kwiatowych samica składa do nich jaja, a następnie przechodzi przez szypułkę, którą nacina w odległości około pół centymetra poniżej pąka. Pąk taki nie rozwija się, powoli więdnie, a szypułka nadłamuje się w miejscu podcięcia. Pąk zwisa, a następnie opada na ziemię. Jedna samica składa do 80 jaj. Wylęgłe larwy odżywiają się pręcikami i słupkami, a następnie zjadają dno kwiatowe.
Przepoczwarczenie następuje po 3-4 tygodniach, po czym młode chrząszcze żywią się liśćmi wygryzając w nich niewielkie, okrągłe dziurki. Kwieciak występuje powszechnie w całym kraju, najczęściej występuje na odmianach wczesnych.
Zwalczanie:
Kwieciaka najłatwiej zniszczyć przy ciepłej i słonecznej pogodzie, gdyż wówczas wychodzi on masowo z zimowych ukryć. Należy zniszczyć owada dorosłego, zanim złoży jaja do pąków kwiatowych. Zabiegi zwalczające przeprowadza się w tym samym terminie i tymi samymi preparatami, jak przy zwalczaniu kistnika malinowca.
Krzywik maliniaczek
Szkodnik ten występuje powszechnie na wielu plantacjach malin; wczesną wiosną uszkadza rozwijające się pąki. Zimują gąsienice w spękaniach kory, w dolnej części pąków. Wiosną gąsienice wychodzą z ukryć, przedostają się do pąków i wyżerają podstawę rozwijającego się pąka, tak że nie rozwijają się ani liście, ani kwiaty. Jedna gąsienica może zniszczyć do 6 pąków. Po osiągnięciu dojrzałości gąsienice wgryzają się głębiej w pęd i tam się przepoczwarczają. Po 5-10 dniach z poczwarek wylatują motyle, które w ciepłe i słoneczne dni składają po jednym jaju w rozwinięte kwiaty. Z jaj wylęgają się gąsienice, które wgryzają się do zawiązków owoców i żywią się dnem kwiatowym, nie czynią jednak szkód. W okresie dojrzewania owoców przechodzą na dolne części pędów, oprzędzają się i zimują.
Zwalczanie:
W okresie pękania pąków zaleca się opryskiwać Owadofosem 50. Podczas opryskiwań należy zwrócić uwagę na dokładne pokrycie cieczą przede wszystkim dolnych części pędów. Powinno się zużyć około 8 litrów cieczy na 10 metrów bieżących rzędu malin.
Przędziorek chmielowiec
Żeruje na wielu roślinach uprawnych. W upalne lata może wystąpić w dużym nasileniu. Żeruje przeważnie na dolnej stronie blaszki liściowej pokrywając liście delikatną pajęczyną. Wskutek wysysania komórek pojawiają się na liściach żółtozielone przebarwienia, a następnie liście brunatnieją, zasychają i opadają.
Silnie opanowane plantacje gorzej plonują, rośliny są słabo wytrzymałe na mróz i podczas zimy częściej giną. Zimują samice u nasady pędów lub w resztkach roślin. W końcu kwitnienia lub na początku maja wychodzą z ukrycia, żerują na rozwijających się liściach i składają jaja. Jedna samica składa ok 100 jaj. W ciągu roku na malinach może wystąpić 4-5 pokoleń.
Największą liczebność przędziorków obserwujemy w czerwcu i w lipcu w okresie wzrostu i dojrzewania owoców. Samice, które zimują, są barwy karminowej i zaczynają się pojawiać w sierpniu aż do października.
Zwalczanie:
Jeśli istnieje konieczność zwalczania przędziorków, to należy przeprowadzić opryskiwanie przed kwitnieniem stosując Rospin 25 EC, Torque 50 WP, Zolone lub Sadofos. Dobór preparatu powinien być uzależniony od tego jakie stadia przędziorków przeważają w danym okresie. Przy silnym opanowaniu plantacji przez przędziorki może zaistnieć konieczność zwalczania szkodnika w czasie kwitnienia, ponieważ kwitnienie malin jest rozciągnięte w czasie. Możemy zastosować wtedy Fekama dichlorfos 50. Zabieg ten należy wykonać po pełni kwitnienia, jednak nie później niż 10-15 dni przed pierwszym zbiorem.
Opryskiwać należy po zachodzie słońca gdy pszczoły nie oblatują plantacji. Po zbiorze owoców, poza wymienionymi preparatami, można zastosować Ekatin, Tinox lub Bi 58 EC.
Pryszczarek namalinek łodygowy
Szkodnik ten jest groźny ze względu na to, że ułatwia infekcję grzybowi powodującemu zamieranie pędów. Owadem dorosłym jest mucha. Samica w drugiej połowie maja składa jaja w spękaniach kory. Żerujące larwy przemieszczają się ku górze i łączą się w większe skupiska. Po osiągnięciu dojrzałości larwy spadają na ziemię i na głębokości 1-3 cm otaczają się kokonem sporządzonym z cząstek gleby zlepionych wydzieliną. Stadium poczwarki trwa około 2 tygodni, po czym następuje wylot drugiego pokolenia. W ciągu roku mogą wystąpić 3-4 pokolenia. Larwy ostatniego pokolenia przezimowują i przepoczwarczają się dopiero wiosną następnego roku.
Zwalczanie:
Zabiegi zwalczania najlepiej rozpocząć w okresie lotu much; następuje to najczęściej gdy nowo wyrosłe pędy osiągają wysokość 20-30 cm. Przy silnym wystąpieniu szkodnika zabieg należy powtórzyć po 7-10 dniach i po zbiorze owoców; trzeba zwrócić uwagę na dokładne opryskiwanie podstawy pędów.